صادرات کالا: آموزش صفر تا صد
در این مقاله می‌خواهم صادرات کالا را از صفر تا صد برای شما تشریح کنم.
مواردی مانند:
- روش‌های صادرات کالا از ایران
- مراحل و مدارک لازم جهت صادرات کالا از ایران
- انواع کالاهای صادراتی ایران
- مقاصد صادرات کالا از ایران
- محدودیت‌های موردی در صادرات کالا از ایران
تا انتهای این مطلب با من همراه باشید تا همه چیز در مورد صادرات کالا را بیاموزید.
آشنایی با مفاهیم پایه صادرات کالا
زمانی که از صادرات کالا صحبت می‌کنیم، مقصود آن است که کالایی از یک کشور به کشور دیگر منتقل گردد. برای آنکه این فرآیند انجام گیرد، باید اولا یک قرارداد خرید و فروش بینالمللی کالا وجود داشته باشد و ثانیا امکان حمل و انتقال آن کالا مهیا باشد.
به همین سبب در این بخش به عنوان پیش مقدمه و نیاز برای ورود به موضوعات تخصصی‌تر، ابتدا به معرفی کالا می‌پردازیم و سپس تعریف دقیق‌تری از صادرات و اهمیت آن برای ایران را ارائه خواهیم داد.
مقصود از صادرات چیست؟
صادرات فرآیند انتقال و ارسال کالا از یک کشور به کشوری دیگر است و یکی از موضوع تجارت بین‌الملل است. صادرات کالا به عنوان یک فرآیند تجاری و بازرگانی شناخته می‌شود.
در واقع برخلاف تعریف ساده‌ای که از صادرات به عمل می‌آید، پیچیدگی‌های بسیار و ظرایف خاصی در این فرآیند باید رعایت گردد.
صادرات کالا در ابتدا تنها در قالب کالاهای فیزیکی جریان داشت. یعنی انواع کالاهای اولیه یا نهایی که قابل لمس و قابل دیده شدن بودند را از کشوری به کشور دیگر انتقال داده می‌شد. اما در طول زمان، صادرات کالا هم به فراخور تغییرات اجتماعی تغییر پیدا کرد.
به نحوی که در حال حاضر، در قوانین مربوط به صادرات کالا، تنها از کالاهای فیزیکی صحبت نمی‌شود. بلکه در کنار صادرات کالا از صادرات خدمات نیز یاد می‌شود. همچنان که انواع کالاهای غیر فیزیکی نیز در حال حاضر به رسمیت شناخته شده‌اند.
برای مثال می‌توان از انتقال نرم‌افزاها و سازه‌های آنلاین که در فضای مجازی در جریان است یاد کرد و یا می‌توان به انتقال فناوری بین یک کشور و کشوری دیگر اشاره داشت. در حالی که کلیه این موارد، مثال‌های از صادرات جدید را تشکیل می‌دهند، اما همچنان هم یک مفهوم آشنا نیستند.
در هر صورت، در این نوشته زمانی که از صادرات صحبت می‌کنیم، مقصودمان صادرات سنتی کالا است. یعنی انتقال و جابه‌جایی انواع کالاهای فیزیکی که از یک کشور به کشور دیگر منتقل خواهد شد. صادرات کالا معمولا پس از امضای یک قرارداد خرید و فروش اجرا می‌شود.
در واقع در بحث صادرات کالا، دو موضوع مهم به هم گره می‌خورند. یکی قرارداد خرید و فروش بینالمللی و دیگری قرارداد حمل و نقل بینالمللی.
به نحوی که در مرحله اول باید کالایی برای فروش وجود داشته باشد و در مرحله دوم، این کالا از نقطه مبدا تا نقطه مقصد حمل گردد. به همین سبب در این نوشته نیز محتوا حول دو محور خواهد بود. اولا کالای قابل فروش در سطح بینالمللی و ثانیا حمل و نقل و تجارت آن.
به چه چیزی کالا گفته می‌شود؟
همانطور که پیش از این هم اشاره شد، صادرات به معنای انتقال کالا از یک کشور به کشوری دیگر است. در نتیجه موضوع صادرات، کالای خریداری شده توسط کشور ثالث است. با توجه به اهمیتی که مفهوم کالا در شکل‌گیری صادرات به همراه دارد، در این بخش به معرفی کالا می‌پردازیم.
شاید تعریف کالا در نگاه اول ساده به نظر آید. اما جالب است که بدانید که برای تعریف کالا، کتاب‌ها و مقالات متعددی در هر سیستم حقوقی تدوین شده است. اهمیت داشتن تعریف دقیق از کالا، به ویژگی‌ها و کاربردهای آن بازمیگردد.
در واقع کالا می‌تواند موضوع مالکیت، انتقال مالکیت و دیگر انواع حقوق مالکانه قرار گیرد. به عبارت دیگر کلیه حقوق و مزایای کالا از آن مالک آن شناخته می‌شود. و برای آن که بتوانیم این رابطه مالکانه را ایجاد کرده و انتظار داشته باشیم، ضروری است که شناخت مناسبی از تعریف کالا به دست آوریم.
در واقع با وجود آن که تعاریف متعددی از کالا به چشم می‌خورد، اما نقطه اشتراک آن‌ها در دو موضوع است. اولا قابلیت و جذابیت خرید و فروش در بازار را داشته باشد و ثانیا ارزش اقتصادی داشته باشد.
به عبارت دیگر زمانی با یک کالا مواجه هستیم، که بتوانیم آن را با قیمت متناسبی در بازار به فروش برسانیم. البته برخی از استثنائات هم به چشم می‌خورد. برای مثال گفته می‌شود چنانچه چیزی تنها برای اشخاص خاصی محبوبیت داشته باشد، باز هم به نسبت این اشخاص کالا تلقی خواهد شد. برای مثال عکس‌های خانوادگی برای ذی‌نفعان آن، کالا محسوب خواهند شد.
همچنین در نظر داشته باشید که ممکن است با موردی مواجه شویم که نزد عموم مطلوبیت دارد اما با توجه به قوانین کشور، امکان خرید و فروش، مالکیت و شناخته شدن به عنوان کالا را نداشته باشد.
برای مثال مواد مخدر با وجود آن که قیمت گزافی داشته و حتی بازارهای خرید و فروش زیرزمینی هم دارا هستند، اما به عنوان کالا شناخته نمی‌شوند. زیرا از نظر قانونی پذیرفته شده نیستند. به همین سبب شما نمی‌توانید دعوای استرداد مواد مخدر را در دادگاه اقامه نمایید. زیرا در این فرض شما کالایی را از دست نداده‌اید.
یا مطابق با قانون ایران، مشروبات الکلی به عنوان کالا شناخته نمی‌شوند. پس برخلاف دیگر کشورها که می‌توانند محموله مشروبات الکلی را موضوع تجارت و صادرات قرار دهند، در ایران همچنین امکانی وجود ندارد.
همانگونه که در قالب انواع مثال‌ها مشاهده کردید، کالا باید مشروعیت قانونی و نیز محبوبیت عرفی داشته باشد. تا بتواند موضوع داد و ستد و حقوق مالکانه قرار گیرد.
پیشینه صادرات کالا در ایران
همانطور که پیش از این هم اشاره شد، صادرات از دو بخش اصلی تشکیل می‌شود، قرارداد خرید و فروش کالا و نیز قرارداد حمل و نقل کالا.
در نتیجه برای آن که صادرات موفقی داشته باشیم و اصلا کشوری بتواند به سمت صادرات پیش رود، اولا باید محصولات و کالاهای قابل عرضه و قابل فروش در اختیار داشته باشد و ثانیا باید بتواند به مسیرهای حمل و نقل بینالمللی دسترسی پیدا کند.
خوشبختانه کشور ایران در هر دو مورد یاد شده، دسترسی‌های مناسبی دارد. یعنی نه تنها انواع کالا و محصولات اعم از معدنی، کشاورزی و تولیدی را از دیرباز در اختیار داشته است، بلکه به دلیل قرار گرفتن در موقعیت جغرافیایی مناسب، امکان استفاده از مسیرهای حمل و نقل بینالمللی را نیز دارا است.
به همین سبب است که پیشینه و تاریخچه صادرات کالا در ایران به دوره اشکانیان بازمیگردد. در واقع با افتتاح جاده ابریشم، تجارت نیز همچون روابط تجاری بین کشور چین و ایران پر رنگ شد. البته دسترسی ایران به آب‌های آزاد نیز در این وضعیت بی‌تاثیر نبود.
به نحوی که توسعه کشتیرانی و استفاده از آن برای مقاصد تجاری از دوران‌های گذشته برای ایران مهیا و مناسب بوده است.
در دوران اسلامی، صادرات از ایران به مرحله جدیدی وارد شد. در این دوران انواع پارچه و پوشاک از مناطق شمالی و نیز مناطق شرقی ایران، انواع ابریشم و تولیدات ابریشمی از شهرهای سمرقند و مرو و نیشابور، انواع پوست و چرم از همدان و خوارزم و نیز عطر از آذربایجان و فارس موضوع و کالاهای صادراتی محسوب می‌شدند.
صادرات از ایران با استقبال اروپاییان از فرش‌های ایرانی، به مرحله بعدی خود در دوره صفوی وارد شد و تا امروز نیز با توجه به تغییرات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی، همچنان در گروه کالاهای متفاوت و نیز به مقاصد مختلف، ادامه دارد.
البته در حال حاضر به دلیل وضعیت تحریم‌هایی که بیش از یک دهه است به کشور تحمیل شده است، وضعیت صادرات ایران با توانمندی‌های کشور مطابقت ندارد. به نحوی که شاهد کاهش میزان صادرات و نیز محدودیت در محصولات صادراتی مواجه هستیم.
اما با توجه به توانمندی‌های کشور و به ویژه دسترسی‌های ایران به مسیرهای حمل و نقل بینالمللی، اعم از جاده‌های زمینی بینالمللی و دسترسی به آب‌های آزاد، امید آن می‌رود که با بهبود شرایط اقتصادی، صادرات ایران نیز به وضعیت مطلوب‌تری برسد.
انواع روش‌های صادرات کالا
صادرات کالا به معنای جابه‌جایی کالا از یک کشور به کشوری دیگر است. به همین سبب نیز از دو رکن اصلی تشکیل شده است. کالایی که موضوع صادرات باشد و حمل آن کالا از نقطه مبدا تا نقطه مقصد.
با توجه به هر کدام از ارکان صادرات، انواع مختلفی از روش‌های صادرات ایجاد شده و مورد استفاده قرار می‌گیرد. هر کدام از این روش‌های هدف‌های خاصی را دنبال می‌کنند و مزایا و معایبی را در مقابل همدیگر دارا هستند.
در این بخش قصد داریم به معرفی دو گروه از مهم‌ترین تقسیمات صادرات بپردازیم. در یکی از این تقسیم‌بندی‌ها صادرات قطعی کالا در مقابل صادرات موقت قرار می‌گیرد. و در حالت دوم، صادرات مستقیم کالا در مقابل صادرات غیر مستقیم تشریح می‌گردد.
صادرات قطعی کالا
در یکی از انواع تقسیم‌بندی‌های صادرات، به هدف مالک کالا توجه داریم. در واقع چنانچه مالک قصد داشته باشد کالا را برای همیشه از خاک کشور خارج نماید و یا آن که خروج موقت باشد، وضعیت متفاوت خواهد بود.
در این نوع از تقسیم‌بندی، رویکردی که گمرک کشور نسبت به کالای صادراتی در پیش می‌گیرد، وضعیت کالا و نیز حقوق و وظایف مالک را تغییر می‌دهد.
در حالت اول یا حالت صادرات قطعی کالا، قصد از صادرات مستقر شدن کالا در کشوری دیگر و به مصرف رسیدن آن است. به عبارت دیگر، کالا به صورت قطعی و برای همیشه از کشور خارج می‌شود.
در این حالت طبیعتا باید حقوق و عوارض گمرکی که بابت صادرات کالا وضع شده است پرداخت گردد. مراحل ترخیص از گمرک انجام شود و در نهایت کالا از انبار گمرک خارج شده و پس از بارگیری به وسیله نقلیه، تا نقطه مقصد حمل شود.
اما در این نوع از صادرات، قصد و نیتی برای بازگرداندن کالا به کشور وجود ندارد. در واقع مالکیت آن به شخصی در کشور خارجی منتقل شده است. پس حتی اگر بعدا کالا مجددا به کشور وارد شود، با آن همچون یک کالای وارداتی رفتار خواهد شد.
پس همانگونه که مشاهده می‌شود، صادرات قطعی کالا، صادرات به معنای واقعی آن است. زیرا یک قرارداد خرید و فروشی زمینه این صادرات را مهیا ساخته است و به همین دلیل کالا از کشور مبدا خارج شده و در کشور مقصد تحویل می‌گردد.
اما همیشه قصد از خارج کردن کالا از کشور، صادرات قطعی آن نیست. این حالت که به عنوان صادرات موقت شناخته می‌شود را در بند بعدی توضیح می‌دهیم.
صادرات موقت کالا
صادرات موقت کالا در مقابل صادرات قطعی قرار دارد. پس در این حالت نیز ما به هدف مالک کالا در خارج کردن آن از کشور توجه داریم. و با توجه به هدف این شخص، سیاست گمرکات در نحوه خروج و اجازه خروج را در نظر می‌گیریم.
در واقع در صادرات موقت کالا، دقیقا همانگونه که از نام آن به دست می‌آید، قصد داریم که کالا را به صورت موقت از کشور خارج کنیم. در نتیجه کالا پس از گذشتن مدت زمانی به کشور بازگردانده خواهد شد.
شاید بتوانیم این نوع از صادرات را با سفرهای تفریحی اتباع یک کشور تشبیه کنیم. همانگونه که در سفرهای تفریحی یا مدت‌دار، پس از انجام هدف سفر شخص به کشور باز خواهد گشت، در صادرات موقت نیز پس از آن که هدف از صادرات کالا به دست آمد، کالا به داخل کشور بازگردانده می‌شود.
معمولا هدف از صادرات شرکت در انواع نمایشگاه‌های بینالمللی است. در نتیجه کالا در کشور خارجی به نمایش گذاشته می‌شود اما احتمال برگشت دادن آن به کشور همواره وجود دارد.
به همین سبب دیگر نیازی نیست که در مرحله ورود کالا به کشور، تشریفات واردات کالا را انجام دهیم و عوارض واردات را بپردازیم. اما در این حالت، هنگامی که قصد خارج کردن کالا از کشور را داشته‌ایم، مبلغی سپرده به گمرک پرداخت کرده‌ایم. به عبارت دیگر، پرداخت سپرده به گمرک مبدا، یکی از شرایط صادرات موقت کالا است.
حال زمانی که کالا را به کشور باز‌گرداندیم، می‌توانیم سپرده خود را آزاد کرده و باز‌پس‌گیریم.
طبیعتا چنانچه کالا در این فرض در کشور دیگری به فروش قطعی برسد و دیگر به کشور مبدا باز‌نگردد، باید عوارض حقیقی صادرات کالا را بپردازیم که از سپرده پرداخت شده به گمرک کاسته خواهد شد.
صادرات کالا به روش مستقیم
انواع تقسیم‌بندی دیگری که برای صادرات انجام می‌گیرد، به نقشی که تولیدکننده و مالک کالا برای صادرات به عهده می‌گیرد، بازمیگردد.
در واقع ممکن است که مالک یا تولیدکننده کالا، راسا وظیفه صادرات، حمل و تحویل کالا به کشور مقصد یا خریدار را به عهده داشته باشد و یا ممکن است که از واسطه‌هایی در این میان کمک بگیرد.
چنانچه تولیدکننده کالا یا مالک آن، کلیه مراحل و فرآیند صادرات را شخصا به عهده گرفته باشد با صادرات مستقیم مواجه هستیم.
پس در این نوع از صادرات، دارنده کالا است که کلیه فرآیندهای بازاریابی، انعقاد قرارداد خرید و فروش، تامین مالی، ترخیص کالا از گمرک مبدا، حمل از کشور مبدا تا کشور مقصد، ترخیص از گمرک مقصد و تحویل در نقطه نهایی را به عهده می‌گیرد.
این روش از صادرات برای گروهی از تولیدکنندگان مناسب است که یا دامنه تولیدات و صادرات آنان به میزانی گسترده باشد و سابقه فعالیت ایشان زیاد باشد که با این فرآیند آشنایی کامل و کافی داشته باشند، یا برای تولیدکنندگانی که حجم محصولات ایشان بسیار کم است و در نتیجه کمک گرفتن از اشخاص ثالث، سود ناشی از صادرات را از بین خواهد برد.
در روش صادرات مستقیم، طبیعتا سود بیشتری نصیب مالک کالا می‌شود و حتی این شخص می‌تواند با صفر تا صد صادرات کالا آشنا شود، شرکای تجاری خارجی برای خود انتخاب کند و نظارت بیشتری به فرآیند صادرات داشته باشد.
اما در مقابل، از خدمات تخصصی که می‌تواند برندینگ کالا و بازاریابی کالا را برای وی مهیا کند محروم می‌شود، وقت و انرژی بسیاری باید صرف تامین مدارک و انجام تشریفات نماید و در نهایت خود را در مقابل انواع پیچیدگی‌های غیرضروری خواهد دید.
صادرات کالا به روش غیرمستقیم
در مقابل صادرات کالا به روش مستقیم، صادرات غیر مستقیم کالا قرار دارد. در این روش، همانگونه که از نام آن نیز به دست می‌آید، از خدمات شخص ثالث استفاده می‌کنیم.
شخص ثالث که واسطه بین مالک یا تولیدکننده محصول و دریافت کننده آن است، می‌تواند یک یا چند شخص باشد. می‌تواند در هر کدام از انواع مراحل بازاریابی تا فروش، حمل و تحویل مرسوله نقش آفرینی نماید.
برای مثال ممکن است که بخش بازاریابی و فروش محصول را به یک شرکت ثالث بسپاریم. در این حالت شخص ثالث مشتری و خریدار را برای ما پیدا خواهد کرد و واسطه انعقاد قرارداد خواهد بود.
یا ممکن است که مرحله حمل تا تحویل کالا به مشتری را به شرکت حمل و نقل بسپاریم. در نظر داشته باشید که صادرات به معنای حمل کالا از یک کشور به کشور دیگر است که مقدمه آن اولا انعقاد قرارداد خرید و فروش و ثانیا انعقاد قرارداد حمل و نقل است.
پس چنانچه هر کدام از این مراحل و یا مقدمات آن را به شخص ثالثی سپرده باشیم، در واقع داریم از خدمات صادرات با واسطه، یا صادرات به روش غیرمستقیم بهره می‌بریم.
این نوع از صادرات، می‌تواند هزینه‌های جانبی ما را کاهش دهد. اما از آن جایی که بخشی از سود ناشی از صادرات را به شرکت‌های واسطه خواهیم پرداخت، در نهایت میزان سود ما نیز کاهش خواهد داشت.
اما نکات مثبت صادرات با واسطه را نباید فراموش کنیم. در این روش که بیشتر برای تولیدکنندگان انبوه که میزان صادرات ایشان گسترده است مناسب می‌باشد، می‌توانیم از تجربیات اشخاص متخصص بهره ببریم و در نتیجه از آزمون و خطا به دور خواهیم بود.
شخص ثالث واسطه ما بخشی از ریسک و مسئولیت را با توجه به تعهدات خود به عهده خواهد گرفت و در نتیجه تا میزان قابل توجهی از خطرات ناشی از صادرات برای ما کاسته خواهد شد.
دریافت مجوزهای قانونی و انجام تشریفات ترخیص مرسوله از پیچیدگی‌های قانونی، عملیاتی و اداری برخوردار است. به همین سبب این فرآیند می‌تواند تا مدت زمان زیادی به طول انجامد و هزینه‌های هنگفتی به ما تحمیل نماید.
حال آن که استفاده از خدمات اشخاص ثالث که این فرآیندها شرح مسئولیت ایشان است، می‌تواند ریسک و هزینه‌های جانبی ما را کاهش دهد.
اما در نهایت در روش صادرات غیرمستقیم، ممکن است که هیچگاه نتوانیم ارتباطات بازرگانی و تجاری مناسبی با مشتریان و جامعه هدف خود ایجاد نماییم و دامنه فعالیت ما نسبت به تجارت مستقیم، محدودتر خواهد ماند.
مراحل صادرات کالا
صادرات کالا مشروط است به اینکه یک قرارداد خرید و فروش بینالمللی بین تولیدکننده یا مالک از یک کشور و خریدار از کشور دیگر امضا شده باشد. و سپس با توجه به این قرارداد، کالای موضوع قرارداد از نقطه مبدا تا نقطه مقصد حمل گردد.
برای فراهم‌سازی مقدمه واجب، یعنی امضای قرارداد فروش، لازم است که مراحل مختلفی انجام گیرد. برخی از این مراحل فروشنده را برای تامین و فروش کالا آماده می‌سازد و برخی پل ارتباطی بین خریدار و فروشنده است.
در این بخش قصد داریم مهم‌ترین مراحل از یک صادرات موفق را معرفی کنیم. این فرآیند از تامین زیرساخت‌های ضروری شروع شده و تا امضای قرارداد فروش ادامه خواهد داشت.
فراهم‌سازی زیرساختی
زمانی که قصد داریم به حوزه صادرات کالا ورود کنیم، باید برخی از اقدامات مقدماتی را انجام دهیم. در واقع برخی از فرآیندها وجود دارند که جز با انجام و پیش‌بینی آن‌ها نمی‌توانیم صادرات موفقی داشته باشیم. این فرآیندها را به عنوان فراهم‌سازی زیرساختی در نظر می‌گیریم.
این مرحله که گاهی به عنوان تعیین استراتژی هم شناخته می‌شود، کلیه اقداماتی است که ما را برای انجام دادن فرآیند صادرات آماده می‌سازد.
برای مثال در این مرحله باید تحقیقات لازم را در خصوص بازار هدف، نیازهای بازار هدف، مدارک و مراحل قانونی در بازار هدف، آداب و رسوم و حتی فرهنگ‌های رفتاری در بازار مقصد انجام دهیم.
در نتیجه در این مرحله باید بازار هدفی برای خود تعیین کرده باشیم. طبیعتا می‌توانیم چند احتمال و گزینه مختلف را در نظر بگیریم و سپس با انجام تحقیقات لازم، یک یا چند گزینه را به عنوان بازار هدف انتخاب نماییم.
سپس باید با شناسایی موضوعات و بخش‌های مختلف از بازار هدف، خود را برای ورود به مرحله انعقاد قرارداد و ارسال کالا آماده سازیم.
همچنین در این مرحله است که باید ریسک‌ها و انواع هزینه‌ها در صادرات کالا را شناسایی کرده و در نظر بگیریم. در این مرحله باید برنامه‌های استراتژی همچون نحوه قیمت‌گذاری کالا، انتخاب روش صادرات کالا، نحوه بازاریابی، حمل و تحویل نهایی کالا را تعیین نماییم.
به عبارت ساده‌تر در مرحله اول قصد داریم شناخت مناسبی از خود، کالای خود، بازار هدف، نیازها و اهداف خود به دست آوریم. پس باید انواع امکانات و قابلیت‌هایی که در اختیار داریم را شناسایی کنیم، انواع ریسک‌ها و محدودیت‌هایی که می‌توانیم با آن مواجه شویم را نیز در نظر بگیریم.
اخذ مجوزهای لازم
انجام فرآیند صادرات، یک رفتار تجاری بینالمللی است. در نتیجه حداقل دو قانون ملی کشور مبدا و کشور مقصد و نیز برخی از انواع مقررات و آیین‌نامه‌های بینالمللی در این فرآیند دخیل هستند.
طبیعتا زمانی که پای انواع قوانین و مقررات به میان می‌آید، مجوزهای متعددی نیز وجود خواهند داشت. در نظر داشته باشیم که بایدها و نبایدها در این فرآیند، فراتر از سطح ملی است و در مرحله بینالمللی قرار دارد.
به همین سبب است که تامین و تهیه مجوزهای لازم برای انجام یک صادرات موفق ضروری است. انواع مجوزها با توجه به اینکه در کدام کشور هستیم متفاوت خواهد بود. در واقع نه تنها مراحل تامین و دریافت مجوزها با هم تفاوت دارد، بلکه نوع مجوزها نیز متفاوت خواهد بود.
برای مثال چنانچه قصد صادرات کالا از کشور ایران را داشته باشیم، حداقل مدارکی که باید در اختیار داشته باشیم عبارت است از مجوز بازرگانی، مجوز کسب، تنظیم یک قرارداد خرید و فروش بینالمللی، تهیه اظهارنامه گمرکی، دریافت مجوز خروج از گمرک کشور.
در کشور مقصد نیز حداقل مجوزی که لازم داریم عبارت است از اجازه گمرک کشور مقصد جهت واردات کالا.
انواع مجوزها را در بخش‌های بعدی به تفصیل شرح خواهیم داد. اما در نظر داشته باشید که برخی از انواع مجوزها به عنوان یک مقدمه و پیش‌نیاز برای انجام مراحل صادرات است و برخی از آن‌ها در حین انجام فرآیند صادرات مورد نیاز قرار می‌گیرد.
برای مثال کارت بازرگانی یک پیش‌نیاز است. یعنی برای آن که اصلا قصد صادرات کالا را داشته باشیم و به بازاریابی و امضای قرارداد در کشور ثالث برسیم، باید کارت بازرگانی در اختیار داشته باشیم. کارت بازرگانی یک مجوز است که به ما امکان و اجازه فعالیت تجاری در سطح بینالمللی را می‌دهد.
این مجوز اعتبار لازم جهت ترجمه و ارائه به کشورهای ثالث را دارا بوده و به همین سبب به عنوان اجازه فعالیت در بازارهای بینالمللی شناخته می‌شود.
شناسایی بازار
شناسایی بازار با توجه به محصولات مختلف به نحو متفاوتی انجام می‌گیرد. برای مثال زمانی شما قصد ورود به حوزه صادرات کالا را دارید اما هنوز کالای مورد نظر خود را انتخاب نکرده‌اید یا هنوز به این بازار ورود نکرده‌اید.
در این فرض امکان و آزادی عمل بیشتری خواهید داشت. در واقع می‌توانید نیازهای روز انواع بازارهای را شناسایی نموده و با توجه به اینکه کدام محصول در حال حاضر می‌تواند به موفقیت بیشتری دست یابد، محصول صادراتی خود را انتخاب نمایید.
اما در حالت دیگری شما محصول قابل فروش خود را انتخاب کرده و تامین محصول نموده‌اید. در این حالت، شما باید بازارهای بالقوه برای کالای موجود خود را شناسایی کرده و سپس از بین بازارهای مختلف، یک یا چند مورد را به عنوان بازار هدف انتخاب نمایید.
همچنین برخی از انواع محصولات هستند که ابتدا باید قرارداد فروش آن امضا شده باشد و سپس به مرحله تولید کالا ورود نماییم. حال آن که برخی دیگر از کالاها، قابلیت انبارداری داشته و در نتیجه می‌توان ابتدا کالا را تهیه نموده و سپس بازار فروش آن را به دست آورد.
در هر صورت در مرحله شناسایی بازار، شما قصد دارید که بازار بالقوه و بالفعل کالای خود را شناسایی نمایید. پس باید هزینه‌های قابل توجهی را در این مرحله بپردازید.
با توجه به نوع فعالیت اقتصادی و محصول خود و نیز اولویت‌هایی که در سند چشم‌انداز برای خود پیش‌بینی کرده‌اید، بازار هدف را شناسایی کرده و متناسب با آن اقدام نمایید.
تامین کالا
مرحله چهارم از یک فرآیند صادرات، شامل تامین کالا است. در مرحله تامین کالا، با توجه به نوع فعالیت خود، اولویت‌بندی و نوع صادرات انتخاب اقدام می‌نماییم.
توضیح آن که ممکن است بازرگانی دامنه فعالیت تجاری خود را محدود به کالا یا کالاهای خاص نکرده باشد. در واقع ممکن است که فعالیت این شخص تنها در بخش صادرات و کسب سود از صادرات نهفته باشد.
در این صورت پس از آن که نیازهای بازار ارزیابی شد و بازار با سود مناسب را انتخاب نمود، می‌تواند کالای متناسب با آن بازار را تامین نموده و به مرحله صادرات ورود نماید.
اما در مقابل ممکن است که تاجری قصد فروش محصولات خود در بازارهای بینالمللی را داشته باشد. یعنی ممکن است که این شخص تولیدکننده باشد و محصولات تولیدی خود را در بازارهای بینالمللی به فروش برساند.
در این حالت ممکن است که شخص ابتدا کالا را تهیه کره و نسبت به کالای موجود قرارداد خرید و فروش بینالمللی منعقد نماید. و یا ممکن است که ابتدا قرارداد خرید را منعقد نموده و سپس با توجه به میزان فروشی که از آن مطمئن است کالا را تهیه و آماده‌سازی نماید.
در هر صورت در نظر داشته باشید که آماده‌سازی یا تامین کالا، برای انجام یک صادرات موفق مرحله‌ای بسیار مهم است. کالای تامین شده باید از نظر کمیت و کیفیت، با بازار هدف و قصد ما از صادرات موافقت داشته باشد. باید در زمانی تامین شود که تعهدات ما زیر پا گذاشته نشود.
و در نهایت فراموش نکنید که کالای تولید شده با توجه به کشور مقصد ممکن است که تغییراتی را از نظر کیفی و مواد اولیه نیاز داشته باشد. این تغییرات ممکن است که به واسطه باورهای اجتماعی و فرهنگی کشور یا به واسطه مقررات آن کشور باشد.
برای مثال جهت صادرات انواع محصولات گوشتی به کشورهای اسلامی، باید شرایط ذبح اسلامی رعایت گردد، حال آن که این مقررات در دیگر کشورها به عنوان یک قانون یا باور اجتماعی وجود ندارد. در نتیجه در صادرات انواع کالاها، باید در مرحله تامین، به بازار هدف و نیازهای آن توجه کامل داشت.
انجام بازاریابی
بازاریابی با توجه به فرآیند و نوع صادراتی که در نظر داریم متفاوت خواهد بود. در واقع ممکن است که بازاریابی را پیش از تهیه و تامین محصول انجام دهیم یا ممکن است که برای کالای موجود خود به دنبال بازاریابی و انعقاد قراردادهای فروش باشیم.
در هر صورت در نظر داشته باشید که بازاریابی فرآیندی است که به شما بازارهای فروش مناسب و کافی می‌بخشد. یعنی از حداقل درآمد مطمئن خواهید شد. طبیعتا فرآیند بازاریابی برای انواع محصولات مختلف و نیز تامین‌کنندگان مختلف متفاوت است.
برخی از انواع محصول و تولیدکنندگان آن‌ها به نحوی هستند که درخواست تولید را دریافت می‌کنند. این گروه از تولیدکنندگان که در واقع سفارش ساخت، تولید و فروش دریافت می‌کنند، یا کالاهای بسیار تخصصی و فنی می‌سازند یا جز تولیدکنندگان انحصاری هستند.
این گروه نیز از فرآیند بازاریابی استفاده می‌نمایند، اما محصولات ایشان از پیش شناسایی شده و در نتیجه مشتریان خاص خود را دارا خواهد بود.
اما گروهی از تولیدکنندگان که قصد دارد کالای موجود خود را در بازارهای بینالمللی به فروش برسانند، به ویژه اگر در ابتدای فرآیند فروش قرار داشته باشند یا قصد توسعه تجارت خود را داشته باشند، به بازاریابی و روش‌های آن کاملا وابسته هستند.
خوشبختانه چند روش مختلف برای انجام بازاریابی در سطح جهانی وجود دارد. در ادامه این روش‌ها را معرفی خواهیم کرد.
استفاده از سایت‌های خارجی جهت بازاریابی
سایت‌های خارجی متعددی وجود دارند که می‌توانند واسطه بین فروشنده یا تولیدکننده از یک کشور و خریدار نهایی از کشورهای دیگر قرار گیرد.
این سایت‌ها که بیشتر برای فروش‌های با حجم کم مورد استفاده قرار می‌گیرند، برخی از شهرت جهانی برخوردارند و برخی در یک یا چند کشور خاص کاربر دارند.
در هر صورت عضویت در این سامانه‌ها و معرفی و فروش محصولات به واسطه آن‌ها، یکی از انواع روش‌های بازاریابی بینالمللی به شمار می‌آید.
هر کدام از این سایت‌ها نه تنها پیش‌نیازهایی را بابت ثبت نام دارا هستند، بلکه درصدی از سود فروش را برای خود دریافت می‌کنند. همچنین ممکن است که نقل و انتقال مالی به واسطه سایت انجام گیرد و تعهداتی را به هر کدام از طرفین یک قرارداد خرید و فروش تحمیل نماید.
اما در هر حال عضویت در این سامانه‌ها و نیز معرفی سایت اختصاصی شرکت تجاری و تولیدی شما، یکی از روش‌های بازاریابی در بازارهای بینالمللی را تشکیل می‌دهد.
شرکت در رویدادهای تجاری بینالمللی
بسیاری از نمایشگاه‌های بینالمللی به صورت دور‌ه‌ای، فصلی یا سالانه در کشورهای مختلف برگزار می‌شود. حضور در این نمایشگاه‌ها می‌تواند محصولات شما را به بینندگان معرفی نماید.
در خصوص این رویدادهای بینالمللی باید در نظر داشته باشید که شرکت‌کنندگان و نیز بازدیدکنندگان تعداد افراد محدودی هستند. یعنی خریداران یا علاقمندانی در این رویدادها شرکت می‌کنند که نیازهای قابل توجهی را دنبال می‌کنند.
در نتیجه در این رویدادها می‌توان قراردادهای فروش و تامین قابل توجهی را منعقد نمود. البته به شرطی که معرفی محصول و مذاکرات مناسبی انجام گیرد.
استفاده از امکانات اتاق بازرگانی
کشورهای مختلف جهت آسان‌سازی فرآیند خرید و فروش و تجارت بینالمللی بین اتباع خود، اتاق‌های بازرگانی مشترک ایجاد می‌نمایند.
به کمک اتاق‌های بازرگانی مشترک بین ایران و کشور هدف، می‌توانیم بسیاری از پیچیدگی‌های صادرات را کاسته و نیز بازاریابی مناسبی برای محصول خود فراهم نماییم.
در نظر داشته باشید که اتاق‌های بازرگانی مشترک، معمولا رویدادهای متعددی بین شرکت‌کنندگان مشترک اتاق‌ها برگزار می‌نمایند. شرکت در این رویدادها که در قالب انواع سمینارها، همایش‌ها و جلسات مشترک است، می‌تواند ارتباط خوبی با بازار هدف و خریداران آن برای شما ایجاد نماید.
اتاق‌های مشترک بازرگانی، رایزن بازرگانی هم دارند که به واسطه آشنایی‌ها و ارتباطات خود می‌تواند روند مذاکرات را آسان ساخته و به جلو پیش ببرد.
دفاتر بازرگانی سازمان توسعه تجارت
این دفاتر با هدف کمک به تجار ایرانی، اعم از تولیدکنندگان و صادرکنندگان اقدامات متعددی را انجام می‌دهند.
دفاتر مذکور که شعباتی نیز در کشور مقصد دارند، می‌توانند در روند مذاکرات، آشنایی با فرهنگ و نیازهای کشور مقصد و ارتباطات بین تجار دو کشور نقش موثری ایفا نمایند.
از جمله انواع دفاتر بازرگانی می‌توان به دفتر کشورهای عربی و آفریقایی، دفتر اروپا و آمریکا، دفتر آسیا و اقیانوسیه اشاره نمود. و چنانچه بازار هدف شما هر کدام از این کشورها باشد، می‌توانید به کمک دفتر بازرگانی مربوطه نیز اقدامات بازاریابی را انجام دهید.
مدارک لازم جهت صادرات کالا
صادرات کالا به معنای ارسال و انتقال کالا و مرسوله از یک کشور به کشور دیگر است. برای آن که کالا یا مرسوله‌ای اجازه خروج از مرز یک کشور و حمل تا کشور مقصد را دریافت نماید، ضروری است که علاوه بر داشتن ویژگی‌ها و شرایط مرسوله، اسناد و مدارک منحصر به فردی هم برای آن تهیه شده باشد.
در واقع اهمیت تهیه مدارک جهت صادرات کالا به میزانی است که بدون در اختیار داشتن مدارک لازم، اصلا اجازه صادرات و خروج کالا از کشور داده نخواهد شد. برخی از این مدارک بین انواع کالاهای صادراتی یکسان است اما برخی نیز با توجه به نوع کالا تفاوت خواهد داشت.
در این بخش به انواع مدارک لازم جهت صادرات کالا پرداخته خواهد شد. مواردی همچون کارت بازرگانی و گواهی‌های قانونی که برای کلیه کالاها ضروری هستند و برخی همچون مجوز صادرات یا صورت عدل‌بندی که برای برخی از انواع کالاها وجود دارند.
کارت بازرگانی
کارت بازرگانی از جمله مدارکی است که برای انجام صادرات و واردات و به عبارت کلی برای انجام فعالیت‌های بازرگانی باید در اختیار داشته باشید. کارت بازرگانی لزوما به اشخاصی داده می‌شود که به عنوان تاجر شناخته شوند.
در این خصوص باید اشاره کنیم که در قانون تجارت، برخی از انواع فعالیت‌ها به عنوان فعالیت تجاری شناخته شده است که در نتیجه انجام‌دهندگان آن‌ها به عنوان تاجر شناخته می‌شوند. برای مثال در قانون مذکور، خرید کالا و اجناس به قصد فروش آن‌ها و کسب سود از این محل به عنوان یک فعالیت تجاری معرفی شده است.
و در نتیجه شخصی که به این قبیل فعالیت مشغول باشد نیز تاجر شناخته می‌شود. اما مثال‌ها و مصادیق دیگری هم از فعالیت تجاری وجود.
همچنین تاجر می‌توان شخص حقیقی یا شخص حقوقی باشد. برای اشخاص حقوقی، در قانون بیان شده است که چنانچه شخص حقوقی فعالیت اصلی خود را تجاری قرار داده باشد، مجموعه فرآیند و فعالیت‌های وی تجاری محسوب خواهد شد.
در هر صورت شخص تاجر برای آن که به بازارهای بینالمللی ورود داشته باشد، اعم از آن که قصد واردات کالا یا قصد صادرات کالا را داشته باشد، باید کارت بازرگانی دریافت نماید.
دریافت کارت بازرگانی، علاوه بر ثبت درخواست و ارائه مدارک، مراحل و پیچیدگی‌های خاص خود را هم به همراه دارد. به همین سبب بهتر است که تهیه این مدارک از اشخاص کارشناس کمک گرفته شود.
مجوز صادرات
مجوز صادرات به اجازه ارگان‌های مربوطه جهت خارج کردن کالا از کشور گفته می‌شود. ارگان صادرکننده مجوز، با توجه به نوع کالای صادراتی متفاوت خواهد بود.
برای مثال وزارت صنعت و معدن و تجارت، وزارت کشاورزی، وزارت بهداشت و سازمان ملی استاندارد، از جمله ارگان‌های مهم در صدور مجوز صادرات هستند.
به عبارت دیگر، مجوز صادرات را ارگان متولی کالای صادراتی برای شما صادر می‌کند تا اجازه خروج به آن کالا داده شود. یعنی هر کدام از این ارگان‌ها که بر تولیدات و فروش داخلی نظارت دارند، بر صادرات و فروش خارجی هم نظارت خواهند داشت.
مجوز صادرات با توجه به شرایط و نیز سیاست‌های ارگان مربوطه، ممکن است که به سادگی انجام شده و یا با پیچیدگی‌هایی همراه باشد. برای مثال ممکن است که مجوز صادرات برای برخی از انواع مواد غذایی، با توجه به نیازهای بازار داخلی یا کاهش تولیدات داخلی صادر نشود.
پس مجوز صادرات یک مدرک خاص است که هر صادرکننده باید با توجه به نوع کالایی که قصد صدور آن را دارد تهیه نماید و این مجوز توسط نهاد گمرکات پیش از صدور اجازه ترخیص از شما مطالبه و راستی‌آزمایی خواهد شد.
گواهی‌های قانونی ضروری
با توجه به نوع تجارت و صادرات شما، اعم از آن که قصد صادرات چه محصولی را داشته باشید، مقصد شما کجا باشد و نوع صادرات از کدام حالت باشد، گواهی‌ها و اسناد قانونی متفاوتی از شما درخواست خواهد شد.
اما برای آن که اجازه ترخیص کالا از گمرک ایران را دریافت نمایید، حداقلی از اسناد و مدارک لازم است که باید تهیه و ارائه گردد.
در واقع زمانی که قصد دارید کالای ایرانی را از کشور خارج نمایید، باید علتی برای خروج خود به سازمان گمرکات ارائه نمایید. علت خروج ممکن است فروش در کشور دیگری باشد یا ممکن است از نوع صادرات موقت باشد.
چنانچه به قصد صادرات قطعی و فروش در کشور دیگری قصد خارج کردن کالا از کشور را داشته باشید، باید پیش فاکتور یا پروفرما تهیه کرده و به گمرکات ارائه نمایید. این پیش فاکتور حداقل مدرکی است که وجود یک رابطه قراردادی خرید و فروش را بین شما و خریدار خارجی تایید خواهد نمود.
در پیش فاکتور، اطلاعات مرسوله، اعم از نوع مرسوله، نوع بسته‌بندی، تعداد بسته‌ها، ابعاد بسته‌ها، مبدا و مقصد حمل و نکات مشابه حتما باید قید شده باشد.
البته ممکن است که قرارداد خرید و فروش بین طرفین منعقد شده باشد که در این صورت می‌توان قرارداد را برای اجازه خروج گرفتن از گمرکات ارائه نمود.
همچنین برخی از انواع اسناد و مدارک هستند که اختصاص به کالاهای خاصی دارد. برای مثال چنانچه کالا از نوع مواد غذایی باشد، ممکن است گواهی سلامت کالا نیز برای صادرات آن ضروری باشد. یا ممکن است که درخواست بیمه‌نامه از شخص شود.
در هر صورت، تهیه اسناد و مدارک قانونی شامل انواع گواهینامه‌ها، از جمله مدارکی است که در راستای یک صادرات موفق باید انجام گیرد و با توجه به نوع مرسوله و کشور مقصد، می‌تواند از موارد متفاوتی تشکیل شده باشد.
صورت عدل‌بندی (Packing List)
صورت عدل‌بندی یکی از انواع مدارک در صادرات کالا است که در برخی از مواقع مورد نیاز خواهد بود. در واقع این مدرک تنها در صورت متنوع بودن کالا مورد نیاز است. لیست عدل‌بندی، سندی است که مشخصات ظاهری و محتویات هر بسته را تعیین می‌کند.
اما این سند، برای بارنامه‌های صادر می‌شود که شامل انواع متنوعی از محصولات هستند و در واقع محتویات هر یک از بسته‌های بارنامه را تعیین تکلیف می‌نماید. به همین سبب این سند برای ارزیابی کالا توسط ماموران گمرکی اهمیت خاصی دارد.
در نقطه مقابل کالاهای متنوعی که احتیاج به صورت عدل‌بندی دارند، محموله‌هایی هستند که از نظر محتویات بسته‌ها و نیز نحوه و کیفیت بسته‌بندی، فاقد تنوع هستند. چنانچه این ویژگی در فاکتور فروش یا قرارداد فروش قید شده باشد، دیگر نیازی به تنظیم و ارائه صورت عدل‌بندی نخواهد بود.
در هر صورت در لیست عدل‌بندی، حداقل اطلاعاتی که وارد می‌شود شامل اطلاعات فروشنده، اطلاعات گیرنده، اطلاعات مبدا و مقصد حمل کالا، شماره قرارداد، شرح کالا، ویژگی‌های کالا همچون وزن، ابعاد و تعداد بسته‌های کالا و نیز مشخصات فنی کالا است.
در نهایت آن که در لیست عدل‌بندی، کالاها با شماره ردیف از هم جدا می‌شود و هر ردیف کالا مشخصات منحصر به فرد خود را دارا خواهد بود.
مقاصد صادرات کالا از ایران
کشور ایران با توجه به منابع مختلف معدنی و کشاورزی، امکان بالقوه و بالفعل برای تولید انواع محصولات را با کیفیت و قیمت مناسب را دارا است. به همین سبب انتظار می‌رود که حجم صادرات از کشور ایران به دیگر نقاط جهان در ابعاد مناسب در جریان باشد.
اما با وجود توانمندی‌های بالقوه ایران در تولید انواع محصولات، به دلیل وضعیت‌های تحریم و محدودیت‌های سیاسی و اقتصادی تحمیل شده بر کشور، در طول دهه گذشته مقصد صادرات از ایران بسیار محدود شده است. همچنان که کالاهای صادراتی نیز به انواع خاصی محدود شده است.
در این بخش به مهم‌ترین مقاصد صادرات کالا از ایران می‌پردازیم و همانگونه که مشاهده خواهد شد، بیشتر مقاصد صادرات ایران به کشورهای همسایه و یا نزدیک به کشور ایران است.
صادرات به عراق
صادرات بین کشورهای همسایه همیشه از امتیازات خاص خود برخوردار است. یکی از مهم‌ترین ویژگی‌ها به فاصله نزدیک دو کشور که در نتیجه هزینه حمل و نقل را کاهش می‌دهد بازمیگردد. به ویژه اگر راه آبی یا خاکی بین دو کشور مهیا باشد، امکان صادرات انواع کالاهای سنگین و حجیم در یک مرتبه حمل و نقل فراهم خواهد شد.
همچنین کشورهای همسایه، از عادتهای مشترک رفتاری، اجتماعی و حتی ترجیحات فرهنگی و غذایی برخوردار هستند. این ویژگی‌ها به ویژه بین کشورهایی که از دین و مذهب یکسانی پیروی می‌کنند، پررنگ‌تر هم به چشم می‌خورد.
صادرات از ایران به مقصد عراق، دقیقا به دلیل نکات مشابهی که معرفی گردید، از توفیق خوبی برخوردار است. به همین سبب کشور عراق مقصد بسیاری از کالاهای صادراتی ایران است. به نحوی که تا چند سال پیش، به عنوان اولین مقصد صادرات از ایران به چشم می‌خورد.
برای مثال در سال 97 ارزش صادرات ایران به عراق به میزان 21 درصد از ارزش کل صادرات ایران بود. با اینکه میزان صادرات ایران به عراق در سال‌های اخیر کاهش داشته است، اما همچنان جز مقاصد صادراتی از ایران به چشم می‌خورد.
صادرات به عمان
کشور عمان یکی دیگر از کشورهای همسایه با ایران است. این کشور که در سمت جنوبی ایران قرار دارد، از طریق خلیج فارس و دریای عمان، با کشور ایران دسترسی مستقیم دارد.
با توجه به اینکه حدود 90 درصد از حمل و نقل بینالمللی کالا و مرسولات به طریق دریایی در سطح جهانی در جریان است، تبادلات تجاری ایران و کشور عمان کاملا منطقی به نظر می‌رسد. به عبارت دیگر، دو کشور به واسطه راه آبی مستقیمی که بین آن‌ها وجود دارد، می‌توانند مراودات تجاری مناسبی را با هم ترتیب دهند.
به همین سبب ازت که تقریبا هفته‌ای یک مرسوله دریایی از طریق بندرعباس به کشور عمان صادر می‌شود. و در واقع بسیاری از تجار ایرانی، تمایل به صادرات کالا به عمان دارند که به کمک مسیر آبی مشترک، می‌توانند به اهداف تجاری خود جامه عمل بپوشانند.
صادرات به ترکیه
ترکیه یکی دیگر از کشورهای همسایه ایران است. دو کشور ایران و ترکیه از طریق مرز بازرگان به هم دسترسی جاده‌ای مستقیم دارند و به همین سبب صادرات و واردات بین دو کشور از طریق جاده‌ای به سهولت و کیفیت در جریان است.
همچنین سابقه روابط تجاری دو کشور به سال‌های دوری بازمیگردد. در حال حاضر نه تنها بسیاری از کالاهای وارداتی ایران از طریق ترکیه و به روش زمینی به کشور وارد می‌شوند، بلکه ترکیه خریدار و وار‌دکننده بسیاری از محصولات ایران است.
برای مثال بسیاری از مواد پتروشیمی و مصالح ساختمانی جز کالاهای صادراتی از ایران به ترکیه هستند که در قالب قراردادهای موردی یا بلندمدت بین دو کشور منتقل می‌گردند.
روابط تجاری دو کشور همچنان روند رو به توسعه خود را حفظ کرده است. به نحوی که حتی با وجود محدودیت‌های موجود بر سر راه تولیدات و صادرات ایران، در سال 1402 کشور ترکیه به عنوان چهارمین مقصد صادرات ایران معرفی شد و حدود 4 میلیارد دلار صادرات از ایران به مقصد ترکیه در این سال انجام گردید.
البته علاوه بر محصولات ساختمانی و پتروشیمی، محصولات کشاورزی متفاوتی همچون زعفران، میوه، خشکبار، گندم نیز جز موارد صادراتی ایران هستند. و همچنین انواع تخته‌های چوبی، لوازم خودرو، پلاستیک، آهن، گاز، فولاد نیز در بسته‌های صادراتی ایران به ترکیه به چشم می‌خورند.
صادرات به چین
روابط تجاری دو کشور ایران و چین، به سال‌های بسیار قدیم بازمیگردد. در واقع تبادلات بین دو کشور، به زمان توسعه جاده ابریشم و دوران پادشاهی‌های قدیمی برمی‌گردد. هر چند که در طول دوران با تغییرات سیاسی و اقتصادی دو کشور، مبادلات تجاری دوره‌های رشد و رونق را به همراه دوره‌های رکود تجربه کرده است، اما رابطه تجاری همواره بین دو کشور برقرار بوده است.
در حال حاضر نیز کشور چین با توجه به توسعه‌هایی که در دهه‌های اخیر داشته است، توانسته به صادرکننده‌ای مهم در سطح جهان بدل شود. ایران نیز از جمله کشورهای مقصد صادرات چین است. اما نباید تصور کرد که رابطه تجاری دو کشور تنها در قالب واردات ایران است.
در واقع با وجود آن که در چند سال اخیر توازن بین صادرات و واردات ایران و چین به نفع واردات از چین چرخش داشته، اما همچنان نیز بازارهای چین جز مهم‌ترین دریافت‌کنندگان کالاهای ایرانی هستند.
همچنین در نظر داشته باشیم که دو کشور علاوه بر مسیر جاده‌ای مستقیمی که بین آن‌ها وجود دارد، از طریق آب‌های آزاد و بنادر جنوبی ایران نیز با هم ارتباط مستقیم دارند. در نتیجه ارسال و حمل انواع کالاهای وارداتی و صادراتی بین دو کشور، با سهولت قابل توجهی در جریان است.
صادرات به روسیه
روسیه از جمله دیگر کشورهای مقصد برای صادرات ایران است. دو کشور روسیه و ایران، از طریق دریای خزر، مسیر آبی مستقیمی به هم دارند. همچنین امکان دسترسی زمینی بین دو کشور از طریق خاک کشور آذربایجان وجود دارد.
در نظر داشته باشید که مسیر حرکتی و امکان حمل و نقل مستقیم بین دو کشور مبدا و مقصد نه تنها هزینه مبادلات تجاری را به میزان قابل توجهی کاهش می‌دهد، بلکه این امکان را فراهم می‌سازد که انواع کالاها با سرعت و کیفیت مناسب بین کشورها جابه‌جا شود.
طبیعتا موقعیت جغرافیایی دو کشور به آن‌ها کمک کرده است که رابطه تجاری مناسبی را بین خود شکل دهند. همچنین کشور روسیه به عنوان کشور مصرف‌گرا شناخته می‌شود. به نحوی که فرهنگ مردم به مصرف انواع کالا و محصولات لوکس و گران قیمت با تنوع بالا ترجیح دارد.
به همین سبب نیز صادرات کالا از ایران به کشور روسیه، همواره وجود داشته و همچنان هم رو به رشد دارد. البته به این وضعیت باید محدودیت‌های ناشی از تحریم‌های ایران را هم افزود که خواه ناخواه مقصد صادرات ایران را محدود ساخته است و در نتیجه سهم صادرات به کشورهای خاصی را افزایش داده است.
صادرات به کویت
کویت کشوری در جنوب غربی ایران است. این کشور با وجود مساحت و جمعیت کمی که دارد، به لطف منابع معدنی و نفتی توانسته است به یکی از بهترین درآمدهای سرانه در جهان بدل شود و در نتیجه واردات انواع کالاهای معمولی تا لوکس با قیمت‌های متناسب به این کشور امری طبیعی خواهد بود.
به سبب همین نزدیکی جغرافیایی و نیز ثبات و آرامش اقتصادی که در کشور کویت وجود دارد، به عنوان یک مقصد صادراتی مناسب برای تجار ایرانی محسوب می‌گردد.
انواع کالاهای صادراتی از ایران به کویت مواردی همچون محصولات نباتی، کلینکر، انواع ماهی، هندوانه، کاه، سیمان سفید پرتلند، انواع پسته و گچ است.
در هر صورت با وجود نوساناتی که صادرات ایران به کویت شاهد بوده است، اما با توجه به نزدیکی جغرافیایی دو کشور و نیز تشابهات دینی و منطقه‌ای، تبادلات مناسب تجاری بین آن‌ها را ایجاد کرده است و امید می‌رود که در چند سال آینده، از این ظرفیت‌ها استفاده مناسب‌تری هم فراهم گردد.
انواع کالاهای صادراتی
برای کالاهایی که از مبدا ایران به مقصد دیگر کشورها منتقل می‌گردد، تقسیم‌بندی‌های متفاوتی می‌شود ارائه داد. برای مثال ممکن است که با توجه به نوع گروه کالایی تقسیم‌بندی خاصی را ارائه دهیم یا صنعت درگیر و یا حتی بازار هدف را به عنوان ویژگی تقسیم‌بندی خود در نظر بگیریم.
اما یکی از انواع تقسیم‌بندی‌ها که به مدارک و اسناد لازم جهت صادرات کالا توجه داشته و از حیث اجازه خروج کالا از کشور آن را تقسیم‌بندی می‌کند، کالا را به انواع کالاهای مجاز جهت صادرات، کالاهای مشروط جهت صادرات و کالاهای ممنوع الصدور تقسیم می‌کند.
در این بخش قصد داریم به معرفی انواع کالا با توجه به تقسیم‌بندی یاد شده بپردازیم.
کالاهای مجاز
کالاهای مجاز جهت صادرات را با توجه به دو نوع از قوانین می‌توان تقسیم‌بندی کرد. در واقع برخی از انواع ممنوعیت‌ها چهره ملی داشته و برخی از آن‌ها بینالمللی هستند. در گروه مقررات بینالمللی، انواع کالاها از حیث خطرناک بودن جهت حمل و انتقال به سه گروه کالاهای مجاز، کالاهای مشروط و کالاهای ممنوعه تقسیم می‌شوند.
در این تقسیم‌بندی، ملاک برای تفاوت گذاشتن بین کالاها، به اثری که حمل و انتقال آن کالا به سلامت محیط زیست، گونه‌های گیاهی و جانوری و انسان وارد می‌سازد، توجه می‌شود. به نحوی که در این تقسیم‌بندی، کالاهای مجاز گروه کالاهایی هستند که حمل و انتقال آن‌ها، و نیز بسته‌بندی، بارگیری و تخلیه آن‌ها، آسیبی به محیط زیست و انواع گونه‌های زیستی وارد نسازد.
اما زمانی که از قانون‌های ملی برای تعیین انواع کالاهای مجاز تا ممنوعه صحبت می‌کنیم، در واقع منظورمان آن است که قانون داخلی اجازه خروج آن کالا را داده باشد یا خیر.
ممنوعیت‌های قانونی از بابت حمایت از تولیدات داخلی، ملاحظات اقتصادی و سیاسی و مواردی از این قبیل است. حال به انواع کالاهایی که صادرات و خروج آن‌ها از کشور نیاز به تهیه اسناد و مدارک خاص و منحصر به فردی نداشته باشد، بلکه بتوان با در اختیار داشتن مدارک معمول برای صادرات کالا آن‌ها را از کشور خارج نمود، کالاهای مجاز گفته می‌شود.
پس کالاهای مجاز، برای آن که اجازه خروج از کشور را دریافت نمایند، نیاز به کارت بازرگانی، قرارداد فروش یا فاکتور فروش و نیز ترخیص از گمرک دارند. اما جز همین مدارک معمولی، احتیاج به اجازه یا مدرک خاصی از دیگر ارگان‌ها برای صادرات آن‌ها از کشور وجود نخواهد داشت.
کالاهای مشروط
گروه دوم از انواع کالاها با توجه به وضعیت خروج آن‌ها از کشور را باید در گروه کالاهای مشروط جستجو کرد. این گروه از کالاها نیز همچون کالاهای مجاز با توجه به اینکه نگاه ملی یا بینالمللی به آن داشته باشیم متفاوت خواهد بود.
توضیح آن که در مقررات بینالمللی، کالاهای مشروط از حیث کیفیت و اثرگذاری بارگیری، حمل و تخلیه آن‌ها بر محیط زیست یا گونه‌های زیستی اعم از حیوانی و گیاهی سنجیده می‌شوند.
در واقع گروه کالاهای مشروط در این تقسیم‌بندی، به انواع کالاهایی گفته می‌شود که تنها با رعایت استانداردها و مقررات بینالمللی که بر نحوه بسته‌بندی، بارگیری، حمل و تخلیه مرسوله حاکم هستند، اجازه انتقال آن‌ها داده می‌شود.
اما در تقسیم‌بندی و نگاه داخلی به کالاهای مشروط، وضعیت سلامت محیط زیست زمان حمل کالا ملاک قرار نمی‌گیرد. در واقع در نگاه داخلی، به ملاحظات سیاسی و اقتصادی توجه داریم که ممکن است خروج کالا از کشور را با صلاح و مصلحت داخلی موافقت نداشته باشد یا ممکن است که محل شک و تردید باشد.
این گروه کالاها که ممکن است در دوره‌های زمانی متفاوت با نگاه متفاوتی نگریسته شوند، برای آن که اجازه خروج از کشور را دریافت نمایند، نیاز به کسب مدارک تکمیلی دارند.
برای مثال مهم‌ترین مدارک در صادرات کالاهای مشروط از کشور، عبارت است از مجوز صدور کالا که از ارگان مربوطه اخذ خواهد شد، گواهی بهداشت، گواهی استاندارد و برخی موارد خاص دیگر. این مجوزها از آن بابت ضروری شمرده می‌شوند که ممکن است در برخی از دوره‌های زمانی، خروج کالا از کشور به صلاح نباشد که در نتیجه مجوز صدور صادر نخواهد شد.
و در مقابل چنانچه خروج کالا از کشور با مصلحت داخلی مخالفتی نداشته باشد، اجازه صادرات آن داده خواهد شد و مجوز صدور کالا به آن اختصاص داده می‌شود.
کالاهای ممنوع الصدور
آخرین گروه از انواع کالاهای صادراتی را به عنوان کالاهای ممنوعه می‌شناسیم. این گروه از کالاها نیز با توجه به اینکه رویکرد قوانین بین‌الملل را در پیش گرفته باشیم یا به مقررات داخلی نظر داشته باشیم با تشریح و توضیح متفاوتی همراه خواهند بود.
توضیح آن که در مقررات بینالمللی، کالاهای ممنوعه به انواع کالاهایی گفته می‌شود که حمل و نقل بینالمللی آن‌ها، شامل بسته‌بندی، بارگیری، حمل و تخلیه می‌تواند به محیط زیست، انسان یا گونه‌های گیاهی و جانوری آسیب وارد سازد.
به همین سبب نیز اولا امکان حمل و نقل آن‌ها به همه روش‌های دریایی، هوایی و زمینی میسر نخواهد بود و ثانیا تنها با پیروی از مقررات سختگیرانه‌ای امکان حمل محدود و تحت الحفظ آن‌ها وجود خواهد داشت.
اما زمانی که از کالای ممنوعه جهت صادرات با توجه به مقررات داخلی صحبت می‌کنیم، در واقع ماهیت آن کالا است که باعث شده در مقررات داخلی، ممنوع الصدور فرض شود.
دلایل ممنوعیت صدور کالاها از نظر داخلی ممکن است به ویژگی‌های شرعی یا عرفی بازگردد، برای مثال انواع مشروبات الکلی اجازه واردات یا صادرات از ایران را ندارند. ممکن است که خروج این کالاها از کشور با ملاحظات امنیتی کشور در منافات باشد و یا حتی ممکن است که کیفیت کالا از استانداردهای جهانی پیروی نکند و به همین سبب اجازه خروج از کشور را نداشته باشد.
در هر صورت کالاهای ممنوع الصدور به انواع کالاهایی گفته می‌شود که بنا به دلایل داخلی اعم از مصالح ملی، مصالح امنیتی یا حتی دلایل عقیدتی یا مذهبی، صادرات آن از کشور ممنوع بوده و اصلا نوبت به اخذ مجوز جهت خروج آن از کشور نمی‌رسد.
نتیجه‌گیری
در این نوشته به تفصیل با موضوع صادرات آشنا شدیم. دانستیم که صادرات در لغت به معنای ارسال و انتقال کالا از یک کشور به کشور دیگر است. همچنین اشاره شد که صادرات به عنوان یک رابطه تجاری از زمان‌های قدیم در ایران وجود داشته است.
در حال حاضر نیز به دو شکل صادرات قطعی به قصد فروش در کشور ثالث و یا صادرات موقت یا خروج موقت کالا از کشور جهت نمایش در کشور ثالث در جریان است.
از دیگر نکات مهمی که در این نوشته به آن پرداخته شد، انواع مدارکی بود که جهت صادرات کالا از ایران باید تهیه کنیم که حداقل آن شامل کارت بازرگانی و گواهی‌های قانونی جهت صادرات کالا بود.
همچنین دانستیم که جهت صادرات موفق کالا باید از مراحل مشخصی پیروی کنیم. مراحلی که از فراهم سازی زیرساختی جهت صادرات شروع شده و تا تامین کالا و ارسال آن به خریدار ادامه پیدا می‌کند.
در نهایت معرفی شد که مقاصد صادرات کالا ایران در حال حاضر بیشتر در کشورهای همسایه و برخی از کشورهای محدود دیگر همچون چین و روسیه محدود می‌شود با این حال توانمندی بالقوه و نیز بسترهای قانونی و فنی لازم جهت رشد و ارتقا صادرات کشور وجود دارد.
به همین سبب نیز پیش‌بینی می‌شود که در طی چند سال آینده بتوانیم به سهم بیشتری از صادرات جهانی دست پیدا کنیم.